Katherine Dunn: "Jarmark odmieńców"

Autor: Katherine Dunn
Tytuł: "Jarmark odmieńców"
Wydawnictwo: G+J
Stron: 376


Po „Jarmark odmieńców” K. Dunn sięgnęłam z ciekawości. Cyrkowa rodzina, o jakiej opowiada książka, może budzić zarówno zachwyt, podziw, ciekawość, jak i niesmak, wręcz agresję. Wszystkie te emocje możemy zaobserwować w książce, każda w jakiś sposób zmienia bohaterów. A słodko-kwaśne odczucia pozostają w nas jeszcze długo po przeczytaniu powieści.

Dziwaczna rodzina Binewskich przemierza Stany Zjednoczone jako trupa cyrkowa. Siostry syjamskie grają na pianinie i śpiewają. Chłopiec z płetwami zamiast kończyn pływa w zbiorniku z wodą. Karlica albinoska zapowiada cyrkowe występy. Tylko jedno z rodzeństwa urodziło się normalne. Zawiedzeni rodzice chcieli dziecko porzucić. I wtedy ujawnił się jego wielki sekretny dar, który uczynił go najcenniejszym i najniebezpieczniejszym skarbem rodziny.


To, co inne, nieznane, rzadkie – przyciąga. Na tym założeniu bazuje cyrkowe małżeństwo, które eksperymentując ze środkami chemicznymi, płodzi kolejne osobliwości. Nie wszystkim dzieciom udaje się przeżyć – zachowane w formalinie embriony odmieńców można podziwiać na cyrkowej wystawie. Te, które mają szczęście, dołączają do trupy cyrkowej. W miarę jak dorastają, nie czują się wyobcowane i skrzywdzone, wręcz przeciwnie. Albinoska Olympia, która jest zarazem narratorką opowieści, szczyci się swoją odmiennością, żałuje wręcz, że została tak skromnie „obdarzona”. Jej rodzeństwo myśli podobnie – w świecie Binewskich ułomność przedstawia wartość, anomalie są pożądane. Pojawienie się na świecie Kurczaka – nazywanego tak przez rodzinę – wydaje się początkowo końcem świata. Dlaczego? Otóż chłopiec jest najzwyczajniej w świecie normalny. Nie pasuje do zaklętego kręgu odmieńców, nie jest pożyteczny, nie gwarantuje widowiska. Jednak jego zdolności ujawnią się już wkrótce, a niezwykła wrażliwość chłopca w połączeniu z jego nadnaturalną mocą, może być nie tylko obiecująca, ale równie groźna…

Powieść K. Dunn szokuje i przekracza wszelkie granice. Przede wszystkim skłania nas do refleksji nad własnym jestestwem, nad postrzeganiem innych i własnymi zahamowaniami. Stawia też wiele pytań natury etycznej. Na ile możemy ingerować w rozwój zarodka? Co człowiek gotowy jest poświęcić dla wolności? Jakie są granice między kultem a szaleństwem? Co dzieje się, gdy człowieka zaczyna traktować się jak boga? Gdy on sam czuje się bogiem? Jaką cenę ma sprawność? Jak objawiają się tolerancja, wstręt, strach? Dokąd prowadzą ludzkie obsesje? Czy w wyrachowanym świecie odmieńców jest miejsce na miłość?

Powieść wciągnęła mnie od razu. Zwłaszcza, że początkowo rozgrywała się na dwóch płaszczyznach czasowych: w przeszłości, gdy rozwijał się cyrk i tu i teraz – gdy Olympia żyje już sama, z ukrycia obserwując własną córkę… Od razu pojawiły się we mnie pytania: co stało się z cyrkiem? Kto jest ojcem dziecka? Jak do tego doszło? Potem było jeszcze ciekawiej….

Później, w miarę jak makabryczność, prowokacja i cierpienie, zaczęły się mnożyć, miałam coraz bardziej mieszane uczucia. Ideologia arturyzmu nie przemówiła do mnie, wydawała mi się zbyt przerysowana, a jednak jestem w stanie wyobrazić sobie, że człowiek naprawdę byłby zdolny do podobnych zachowań w imię ogłupiających, wytęsknionych haseł o wolności, czy jak kto woli: prania mózgu. Niektóre wątki budziły we mnie zbyt wielką odrazę, trudno było mi przejść z nimi do porządku dziennego, i stąd książka straciła trochę w moich oczach. Niemniej jednak – przedstawia świat w krzywym zwierciadle i autorka starała się to uwypuklić na wszelkie dostępne sposoby. Efekt jest piorunujący.

Po tej książce czuję się rozgoryczona, rozbita, wytrącona z równowagi. To chyba jednak dobrze – daje świadectwo jej potencjału. Polecam tym, którzy lubią eksperymentować (z książkami, rzecz jasna), nie boją się kontrowersyjnych tematów i okrucieństwa, a ludzkie anomalie choć trochę ich interesują. Jeśli jednak należysz do wrażliwców, przemyśl dwa razy, zanim zaczniesz czytać. Reklamacji nie uwzględnia się :)

Ocena: 4/6